memory - bellek / hafıza

edinilen bilginin akılda tutulması ile ilgili çok aşamalı süreç. 1. bir bilgi hatırlandığında, daha önce ÖĞRENME, ÖZÜMSEYEREK KODLAMA (encode), SAĞLAMLAŞMA (consolidation), DEPOLAMA (storage) ve GERİYE GETİRME (retrieval) aşamaları gerçekleşmiştir. 2. öğrenilen bilgilerin zihinsel temsillerini içeren kavramsal varlık. 3. hatırlanan belirli bir bilgi ya da belirli bir geçmiş deneyim. Bellek türleri: a. açık bellek (explicit memory) bir anının, öğrenilmiş olan bir unsurun geri çağırıldığı, kişinin bildirebildiği bellek türü (bildirilebilen bellek). b. anısal bellek (episodic memory) bağlama özel olan, genelde otobiyografik içeriğe sahip bulunan, geçmiş olayların zamansal ve mekansal özelliklerini saklayan bellek. Bellek şikayeti olan hastalarda ilk incelemeye alınan bellek türüdür. Açık ve bildirilebilen bellek kapsamında yer alır. c. anlamsal bellek (semantic memory) sembol ve kavramlara ilişkin genel bilgilere ve bunları kullanma kurallarına ilişkin bellek. Bilgilerin edinildiği bağlamdan bağımsızdır. Semantik belleği etkileyen koşullar arasında akut konfüzyonel durum, en az orta şiddette demans ve fokal lezyonlar bulunmaktadır. Semantik bellek, episodik bellekle birlikte bildirilebilen (açık) belleği oluşturur. d. anlık bellek (immediate memory) bilginin sunumun hemen ardından bilinçli farkındalıkla hatırlanan çok kısa döneme ilişkin bellek. e. anterograd bellek (anterograde memory) öğrenilen yeni bir bilginin hatırlanmasına ilişkin bellek. f. bildirilebilen bellek (declarative memory), bilinçli olarak hatırlanabilen ve ifade edilebilen bilgilere ilişkin açık bellek. g. bildirilemeyen bellek (nondeclarative memory), performansta, bireyin farkındalığı dışında değişiklik oluşturan bellek. İşlemsel bellek, klasik koşullama ve çağrışımlara dayanmayan (nonassociative) bellekler bu türe girer. İşevuruk olarak tanımlanmasında kazanç tekniği ve hazırlama (priming) etkisinden yararlanılır. Ayrıca bkz. ÖRTÜK BELLEK. h. birincil bellek (primary memory), uzun-süreli bellek kapsamıyla etkilenmemiş olan, bilginin olduğu gibi hatırlandığı türden belleği ifade eder. Bu belleğe ilişkin bilgi, genelde, anlık bellek kapsamındadır ve bilinçlidir. i. duyusal bellek (sensory memory) bellek sürecinin ilk aşaması. Geniş kapasiteli, ancak kısa sürelidir. İkonik bellek görme ile, ekoik bellek işitme ile ilgili duyusal bellektir. Duyusal bellekte bilginin kalım süresi 150 milisaniye ile 2 dakika arasındadır. Algılama (örüntü algılama/nesne tanıma) duyusal bellekle uzun-süreli belleğin etkileşimi sonucu oluşur. j. geriye dönük bellek (retrograde/retrospective memory) daha önceden depolanmış ve öğrenilmiş olan bilgileri hatırlama yeteneği. k. ikincil bellek (secondary memory) uzun-süreli bellekteki bilgilerle etkilenmiş ve bunun sonucunda değişmiş olan bilgiye ilişkin belleği ifade eder. Bilinçlilik kapsamında olmayabilir. l. ileriye yönelik bellek (prospective memory) gelecekte gerçekleşecek olan ya da gerçekleşmesi beklenen plan, randevu ve eylemlere ilişkin bellek. m. işlemsel bellek (procedural memory) icra ederken kişinin bilincinde olmasını gerektirmeyen becerilerle ilgili olan; bir faaliyeti yerine getirme yoluna veya hareketteki işlemler dizisine ilişkin bellek. İşlemsel bellek, örtük yani bildirilemeyen bellektir. n. işleyen bellek (working memory) bilgiyi tutan ve aynı zamanda da bilgi üzerinde işlem yapan bellek türü. Üç bölümden oluşur. n1: fonolojik döngü (phonological loop) işitsel ve konuşma tabanlı bilginin geçici olarak depolanması ve kullanılmasını sağlayan köle sistem. Subvokal artikülasyondan (sesletim) sorumlu olan fonolojik döngü, artikülasyon döngüsü (articulatory loop) olarak da bilinir. n2: görsel-mekansal yaz-boz tahtası ya da taslak düzlemi (visuospatial sketchpad) görsel-mekansal tabanlı bilginin geçici olarak depolanması ve kullanılmasını sağlayan sağlayan köle sistem. Fonolojik döngünün görsel-mekansal sistemdeki benzeridir. n3: merkezi yönetici (central executive), her iki depolama sisteminin kodlama, depolama, geri çağırma işlevleri üzerinde seçme, başlatma ve sona erdirme, dikkati köle sistemler arasında paylaştırma gibi üst düzey fonksiyonlar icra eder. Denetimsel dikkat sistemi (supervisory attentional system) ile eşdeğerlidir; her iki sistem de prefrontal korteks ile ilişkilidir. o. kaynak bellek (source memory) bir olayın (episode) nerede ve ne zaman gerçekleştiğine, episodik belleğin oluştuğu koşullara ilişkin bellek. Kaynak amnezisine diğer bazı bellek bozukluğu çeşitleri de eşlik edebilir. Frontal lob patolojisi ile ilişkili olabilir. p. kısa-süreli bellek (short-term memory) bilginin kısa süreler, genelde saniyeler (örn., 2 saniye) veya dakikalar (örn., 30 dakika) boyunca akılda tutulduğu bellek türü. r. meta-bellek (meta-memory) bireyin kendi belleğinin kapsamı, süreçleri ve doğası konusundaki bilgis; üstbilişin özelde belleği içeren bölümü. s. otobiyografik bellek (autobiographical memory) kişisel olayların hatırlanmasına ilişkin episodik ve ifade edilebilir bellek türü. t. örtük bellek (implicit memory): Bilgiler açık bellekten geri çağırılabilen, bilinçli olarak hatırlanabilen türden değildir. Bilgi ve becerilerin daha önce öğrenilmiş olduğu, kişinin davranışından çıkarsanır. u. topografik bellek (topographical memory) görsel-mekansal yerleşime ilişkin bellek. Görsel-mekansal bellek (spatial memory) olarak da adlandırılmaktadır. v. uzak bellek (remote memory) uzak olaylara ilişkin bellek. Daha çok günlük kullanımda geçer; tutarlı bir bilimsel tanımı yoktur. y. uzun-süreli bellek (long-term memory) uzun süreler (günler, aylar, yıllar) boyunca akılda tutulan bilgilere ilişkin bellek. z. yakın bellek (recent memory) anlık belleğin bittiği noktada başladığı düşünülen bellek türü. Daha çok günlük kullanımda geçer; tutarlı bir bilimsel tanımı yoktur.